ရခိုင္ေရွးေဟာင္းေနာက္ဆံုးၿမိဳ႕ေတာ္ တစ္ခုျဖစ္ခဲ့သည္။

 ၁။ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားပုထိုးေတာ္ၾကီးသမိုင္း

    သွ်စ္ေသာင္းဘုရားၾကီးမွာ ျမန္မာနိုင္ငံတစ္၀ွမ္း အလြန္ေက်ာ္ၾကားဆံုးေသာဘုရားတစ္ဆူလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤဘုရားၾကီးအာ း တည္ထားခဲ့ေသာရွင္ဘုရင္မွာေျမာက္ဦးဒုတိယေခတ္ကိုစတင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ (မင္ဗာဘုရင္)ျဖစ္သည္။ ထိုမင္းသည္ ေကာဇာသက္ၠရာဇ္ (၈၉၄) ခုနွစ္၊ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ(၁၅၃၁)ခုနွစ္တြင္ ထီးနန္းစတင္စိုးစံသည္။
မင္းဗာဘုရင္ျမတ္၏ ခံယူထားေသာဘြဲ႕အျပည့္အစံုမွာ (သီရိသူရိယစႏၵ မဟာဓမၼရာဇာ) အိႏ္ၵိယမွ ေပးအပ္ေသာဘြဲ႕ကား (ေဇာ့ေဘာ့ခ်ားလ္) ဘြဲ႕ေတာ္မ်ားျဖစ္သည္။ မိဖုရားၾကီးကား (ဖြားေစာမင္း ေဒ၀ီ)ျဖစ္သည္။
ဆရာၾကီးဦျမ၀ါ၏အစီအစဥ္ျဖင့္နန္းေတာ္

ေျမာက္ဘက္ဖိုးေခါင္ေတာင္္ကိုတစ္၀က္ျဖိဳလ်က္အလယ္၌ ခိုင္ခံ့ၾကီး က်ယ္သေသာ ေျမတလင္း၀ယ္ ေကာဇာသက္ၠရာဇ္ (၈၉၇) ခုႏွစ္၊ ခရစ္ေအဒီ(၁၅၃၄) ခုႏွစ္တြင္ (ရန္ေအာင္ေဇယ်သွ်စ္ေသာင္းပုထိုးေတာ္ၾကီး)ဟုအမည္ထားကာ တည္ထားခဲ့ေလသည္။
    သွ်စ္ေသာင္းဘုရားၾကီးကိုတည္ေဆာက္မႈအဓိကမွာ စစ္ေအာင္ျမင္လာခဲ့မႈအထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ တည္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ သွ်စ္ေသာင္းဘုရား၏ေျမေအာက္ ပထမဌာပနာတိုက္၀ယ္ေဘးေလာင္းေတာ္၊ဘိုးေလာင္းေတာ္ ေစာမြန္မင္း(၁)ဆက္အရုပ္ကိုေရႊအတိသြန္းကာအေဆာင္နွင့္တကြျခံရံထားကာ ပူေဇာ္ပသထားသည္။ ထို႕ေနာက္ပြင့္ေတာ္မူျပီးေသာ ကကုသန္၊ ေကာဏဂံု၊ ကႆပ၊ေဂါတမဘုရားေလးဆူပံုေရႊအတိသြန္းလ်က္ ေနာင္ပြင့္မည့္ အရိေမတိယ်ဘုရားအျဖစ္ အလယ္၌ၾကာဖူးငံုသဏၭာန္ ထုကာ မင္ဗာၾကီးပူေဇာ္ေနပံုျဖစ္သည္။
ဘုရားရဟႏ္ၲာဓာတ္ေတာ္(၈၀၀၀၀) သွ်စ္ေသာင္းကိုအစီအစဥ္ျဖင့္ ေက်ာက္သံပတ္ၲျမား ေရႊ၊ေငြ ၾကဳတ္တို႕ျဖင့္ ထည့္လ်က္ပူေဇာ္ထားသည္။

ဌာပနာခန္းကိုေက်ာက္ဖ်ာဖံုးျပီးရတနာကိုးပါးျဖင့္သြန္းအပ္ေသာဆင္းတုေတာ္ငယ္(၂၀၀၀၀) ႏွစ္ေသာင္းတိုက္ခန္းစီစဥ္ျဖင့္ တည္ထားျပီးေသာ္ ရတနာအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ သြန္းအပ္ေသာဆင္းတုေတာ္ငယ္ေပါင္း(၆၀၀၀၀) ေျခာက္ေသာင္းကို တိုက္ခန္းလိုက္ စီစဥ္တည္ထာျပီးဌာပနာကိုေက်ာက္ဖ်ာဖံုးအုပ္ ပိတ္ေလသည္။ ေျမအေပၚ၌ ေက်ာက္ဂူလိုဏ္သဏၭာန္လုပ္ကာ၀ကၤပါပံုသဏၭာန္ အေကြ႕အေကာက္စီမံလ်က္ ေက်ာက္ဆင္းတုေတာ္မ်ားကိုတစ္ဖက္တစ္ခ်က္တည္ထားသည္။ ဤပုထိုးကို မ႑ိဳင္ငါးခ်က္ျဖင့္ အဓိကထားတည္ေတာ္မူသည္။ ဂူျပင္ပတ္တြင္လည္း ဘုရားေလာင္းေတာ္ ျဖစ္ခဲ့သမွ်ဘ၀မ်ားကို (အစၾကိဳးၾကာ၊ ဆယ့္ေျခာက္ခါလွ်င္၊ ဟသၤာကိုးျဖစ္၊ေျခာက္ျဖစ္ကားခို)ဆိုသည့္အတိုင္း ၾကိဳးၾကာဘ၀တစ္ ဆယ့္ေျခာက္ရုပ္မွ စျပီးငါးရာ့ငါးဆယ္နိပါတ္ေတာ္လာ ဇာတ္ေတာ္မ်ားကို ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာ ေျပာင္ေျမာက္စြာျဖင့္ထုလုပ္လ်က္နံရံ၀ယ္ တပ္ဆင္ ထားသည္။
ဘုရားအား ဆီမီးပူေဇာ္ရန္ခြက္ငယ္ထြင္းရာမ်ားပါ အဆင့္သံုးဆင့္လံုးတြင္ ပတ္လည္ထြင္ထုထားသည္။အေနာက္ဘက္မ်က္ႏွာ၀ယ္ ဘုရင္အဆက္ဆက္ ရာဇဘိေသက ခံယူရန္ အခန္းေဆာင္ျမတ္ကိုဖန္တီးထားသည္။ လိွုဏ္ပတ္လည္၀ယ္ သူရဲခို၊ သူရဲေျပးတိမ္းေရွာင္ထိန္းသိမ္းနိုင္ေရးအတြက္လည္း လံုျခံဳေရးကို အဓိကထားကာတံတိုင္းအေကြ႕အေကာက္ အကာအရံမ်ားျဖင့္တည္ေဆာက္ထားသည္။
ေက်ာက္ျဖစ္ရုပ္ၾကြင္းမ်ားမွာထြင္ထုျပီးနံရံတြင္ အံ၀င္ခြင္က် ထိုးခ်ိတ္လ်က္ ဘုရားနံရံကိုပြတ္လံုးမ်ားျဖင့္ ဆင္ယင္ထားျခင္း ျဖစ္ေပသည္။
ဤဘုရားၾကီး၏ အဓိကမ႑ိဳင္ငါးခ်က္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။
(၁)    သွ်စ္ေသာင္းဂူေတာ္ရွိ ဘုရားၾကီးမွာ။ အေရွ့ဘက္သို့(တနလၤာျဂိဳလ္မင္း)ေနရာေရွ့ရွုလ်က္၊ ဂႏ္ၶာကုဋိ ခန္းေဆာင္တြင္ ရွိသည္။ ေဗာဓိပင္ႏွင့္ေရႊပလ္ၳင္တြင္ သဗ္ၺညဳတ ဥာဏ္ေတာ္ရခဲ့ေသာ ဘုရားရွင္အားရည္စူး၍ကိုးကြယ္ထားျခင္းျဖစ္ေပသည္။
(၂)    သွ်စ္ေသာင္းျပင္ပတ္အ၀င္အေရွ႕ေတာင္ေထာင့္ (အဂၤါေထာင့္၌) သုဒ္ၶ၀ါသ ျဗဟ္ၼာႀကီးသည္ ဤကမ္ၻာအား အစ ပထမဘုရားမည္မွ် ပြင့္လာမည္ကိုဗုဒ္ၶဂါယာ အိုင္သာယာ့၌ ကမ္ၻာအစကၾကာရုံေပါက္ေသာၾကာေတာ၌ ၾကာတစ္ပြင့္ဘုရားတစ္ဆူ အလိုက္ သာရကမ္ၻာ သာရမ႑ကမ္ၻာ၊ သဒ္ၶ ကမ္ၻာစသည္ျဖင့္ ကမ္ၻာအမည္ မွည့္ေခၚထားလ်က္ ပဒုမ္ၼာၾကာပြင့္ ၾကီးတို႕အားဆြတ္ခူးသိမ္းထားျဗဟ္ၼာႀကီးသည္ သာသနာေတာ္အား ေစာင့္ပါေစဟု ဒုတိယမ႑ိဳင္အျဖစ္ထြင္းထုကိုးကြယ္ထားသည္။
(၃)     ျပင္ပတ္ေျမာက္ဘက္ အေရွ့ေျမာက္ေထာင့္ (တနဂၤေႏြ) ေထာင့္တြင္ နတ္သမီး(၄)ပါး အျခံအရံျဖင့္ ဧရာ၀ဏ္နတ္ဆင္စီးလာေနေသာသိၾကားမင္းသည္၊ သာသနာေတာ္အား ေစာင့္ပါေစဟု တတိယမ႑ိဳင္ျဖစ္ထြင္းထုတည္ထားသည္။
(၄)    သွ်စ္ေသာင္းျပင္ပတ္ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္ (စေန)ေထာင့္တြင္ ဘုရားဒကာ မင္းဗာႀကီးအရုပ္ျဖစ္သည္။ ျဗဟ္ၼာမင္းအ၀တ္တန္ဆာဆငနယင္ကာလက္ရံုးတစ္ေထာင္ ဘုန္းတန္ခိုး ႀကီးမားမွုသရုပ္ျပလ်က္ မိမိေမြးနံစေနေထာင့္တြင္ မိဖုရားမ်ားျခံရံကာ ဗုဒ္ၶအားပူေဇာ္ေနပံု၊ ဆီမီးခြက္ပူေဇာ္ကၾကဟန္မ်ားပါ ထုထားလ်က္ဘုရားဒါယကာ မင္းဗာႀကီး၏ အရုပ္ကို စတုတ္ၲမ႑ိဳင္အျဖစ္ ထြင္းထုတည္ထားျခင္းျဖစ္သည္။
(၅)    ျပင္ပတ္အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္အရပ္ ရာဟုေထာင့္တြင္(စတုေလာကပါလနတ္မင္းႀကီးအရုပ္)ကို ထြင္းထုထားသည္။နတ္မင္းႀကီးမ်ားသည္သာသနာေတာ္ကိုအၿမဲတေစ ေစာင့္ေရွာက္ပါေစဟု အဓိဌာန္ျပဳလ်က္ပဥ္ၥမ မ႑ိဳင္အျဖစ္ တည္ထားခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ေစတီပုထိုးေတာ္၏ေရွ့တြင္လည္းသိမ္ေတာ္ႀကီးကို ခမ္းနားႀကီးက်ယ္စြာတည္ေဆာက္ထားေလသည္။ဘုရားပုထိုးေတာ္ႀကီး၏ေခါင္မိုးတြင္လည္းမဂၤလာအေပါင္းႏွင့္ ျပည့္စံုေစရန္အတြက္နက္ၡက္ေၾကအျဖစ္(သတ္ၲဗိသေစတီ) ပုထိုးေတာ္ၾကီးတစ္ခုလံုးကို၀ိုင္းရံကာေစတီပုထိုး ေပါင္း(၂၆) ဆူ၊ေစတီႀကီးပါဆိုလ်ွင္(၂၇)ဆူလံုးဓာတ္လံုးေစတီ(သတ္ၲဗိသ)ကိုတည္ထားေတာ္မူခဲ့ျပန္သည္။
သ်ွစ္ေသာင္းဘုရားဟု ေခၚရျခင္းမွာအေပၚတြင္ ဖူးေတြ႕ရေသာ ဘုရားမ်ားႏွင့္ မသက္ဆိုင္ေခ်။ ဌာပနာခန္းတြင္ဓာတ္ေတာ္ရွစ္ေသာင္းရွိသျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ဘုရားဆင္းတုေတာ္ငယ္ရွစ္ေသာင္းရွိသျဖင့္ လည္းေကာင္း ရည္ရြယ္၍ေခၚျခင္းသာျဖစ္သည္။ေပၚတူကီတို႕၏စစ္ေဘးရန္ႏွင့္ ကုလားစစ္ကိုေအာင္ျမင္ေတာ္
မူေလေသာအဓိက အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ (ရန္ေအာင္ေဇယ်သွ်စ္ေသာင္းဘုရားပုထိုးေတာ္ႀကီး)ဟူ၍အမည္ ထားျခင္းျဖစ္ခဲ့ပါသတည္း။
၂။ အံေတာ္သိမ္ပုထိုးေတာ္ႀကီးသမိုင္း
ဤအံေတာ္သိမ္ဘုရားပုထိုးေတာ္ႀကီးမွာသွ်စ္ေသာင္းဘုရား ၏တနဂၤေႏြေထာင့္ အနီးကပ္ဆံုးတြင္ တည္ထား လ်က္ရွိသည္။ဖိုးေခါင္ေတာင္တန္းအဆံုးေျမာက္ဘက္မ်က္ႏွာ၌ပင္ျဖစ္သည္။ ဤအံေတာ္သိမ္ပုထိုးေတာ္ႀကီး အား ပထမေျမာက္ဦးေခတ္(မင္းလွရာဇာေစာမြန္မင္း)သည္ေကာရာသက္ၠရာဇ္(၈၈၃) ခုႏွစ္ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ(၁၅၂၁)ခုႏွစ္ တြင္စတင္တည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
ထိုေနာက္ ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္ကိုစတင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ မင္းမျဖစ္မီ အိမ္ေရွ့စံမင္းသားအျဖစ္ ဒြါရာ၀တီၿမိဳ႕သံတြဲ၌စိုးစံခဲ့ေသာ(ဖေစာသီရိမင္းဗာဘုရင္)သည္ ဒြါရာ၀တီ၀ယ္(ပါသုရေတာင္)၌ဌာပနာ ထားေသာ ဗုဒ္ၶအံေတာ္ျမတ္အား ပင့္ေဆာင္ယူခဲ့ကာမင္းလွရာဇာေကာင္းမွုေစတီႏွင့္ သိမ္ကိုျပန္လည္ျပုျပင္စီမံလ်က္ အံေတာ္ျမတ္ကိုကလပ္ေပၚ၌ကိန္းေအာင္းစပ္ၸာယ္ ပူေဖာ္ထားေလသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍၄င္းေစတီသိမ္ေတာ္အား အံေတာ္သိမ္ ဟူ၍ေခၚဆိုၾကေလသည္။
ဤအံေတာ္သိမ္တြင္လည္းဂူအသြင္လိုဏ္ႏွစ္ထပ္တည္ရွိသည္။ ၾကာပန္း၊ ၾကာႏြယ္မ်ားျဖင့္ယွက္သန္းကာဘုရားပလ္ၱင္တစ္ခုႏွင့္တစ္ခုသို႕ဆက္သြယ္ကူးေျပာင္းထားပံု၊ဘီလူးဂုမ္ၻန္နတ္မ်ားရုပ္လံုးေဖာ္ၿပီးပန္းခက္ပန္းႏြယ္ဆင္ယင္ထားပံု၊ဂူႏွင့္ပလ္ၱင္ေတာ္ကိုတစ္ဆက္တည္းသရုပ္ေဖာ္ထားပံု၊အေပၚတြင္ဗုဒ္ၶညဏ္ေတာ္ငယ္မ်ားကိန္း၀ပ္ရန္ဂူငယ္မ်ားတည္ေဆာက္ထာပံုအစရွိသည္႕ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာမ်ားမွာ ယေန႕တိုင္ေတြ႕ျမင္ နိုင္ပါသည္။
အထူးေျပာင္ေျမာက္ေသာလက္ရာမ်ားပင္ျဖစ္ေခ်သည္။ အံေတာ္သိမ္ေစတီႀကီးအား ပတ္လည္ျခံရံကာတည္ေဆာက္ထားေသာ ေစတီပုထိုးမ်ားလည္းရွိေပသည္။ ဤပုထိုးေတာ္ကိုမင္းဗာဘုရင္လြန္ၿပီးေနာက္ ေျမးေတာ္ မင္းရာဇာႀကီးသည္ ေကာဇာသက္ၠရာဇ္ (၉၅၈)ခုနွစ္ ခရစ္ေအဒီ(၁၅၉၆)ခုႏွစ္တြင္ထပ္မံျပ ုျပင္တည္ေတာက္ခဲ့ေလသည္။
     အထဲတြင္ ဥမင္ႏွစ္ပတ္ရွိသည္။ ဤအံေတာ္သိမ္ပုထိုးေတာ္ႀကီးမွသိမ္ေတာ္အပါအ၀င္အလ်ား ေပေပါင္းမွာ(၂၂၈) ေပ ရွိသည္။အနံေပေပါင္း(၁၄၅)ေပရွိသည္။ေစတီေအာက္ေျခဖိနပ္မွေစတီအျမင့္အဖ်ားထိ(၄၂)ေပရွိသည္။ဗုဒ္ၶျမတ္စြာ၏အံေတာ္ကိန္း၀ပ္ရာပုထိုးေတာ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္(အံေတာ္သိမ္)ဟုေခၚဆိုၾကျခင္းျဖစ္သည္၃။ ထုက္ၠန္႕သိမ္ဘုရားပုထိုးေတာ္ႀကီး
ဤပုထိုးေတာ္ႀကီးမွာသ်ွစ္ေသာင္းဘုရားပုထိုးေတာ္ႀကီး ၏အေနာက္ဘက္ ေပေပါင္း(၃၀၀) ခန္႕ အကြာအေ၀း တြင္ခမ္းနားထည္၀ါစြာျဖင့္တည္ရွိေသာေစတီပုထိုးေတာ္ျမတ္တစ္ဆူျဖစ္ေပသည္။
    ဤထုက္ၠန္႕သိမ္ ပုထိုးေစတီေတာ္ျမတ္အား ေပ (၃၈) ေပခန္႔အျမင့္ရွိေသာေတာင္ကုန္းေပၚ၌ တည္ေဆာက္ ထားသည္။ ေကာဇာသက္ၠရာဇ္ (၉၃၃) ခုႏွစ္၊ ခရစ္သက္ၠရာဇ္ (၁၅၇၁)ခုႏွစ္တြင္ ( မင္းဖေလာင္း )ရွင္ဘုရင္သည္  ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္၌ထီးနန္းစိုးစံစဥ္ကာလ ကေလးသူငယ္မ်ား ပါးစပ္မွ  အတိတ္တေပါင္စကားေပၚထြက္လာသည္မွာ ( ျပည္ၿပိဳက ထုက္ၠန္႔သိမ္၊ ႊိမ္အိုက က်ားကန္ ) ဟုဆိုၾကေလသည္။
    မင္းႀကီး ၾကားသိေတာ္မူ၍ မွဴးမတ္ပညဟိမ်ားႏွင့္တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးကာ တိုင္းျပည္တည္တံ ခိုင္ၿမဲေရး ေရွးရႈၿပီး ပညာဟိမ်ားအႀကံေပးခ်က္အရ ႀကီးက်ယ္စြာေသာ ေက်ာက္တံုးႀကီးငယ္မ်ားကိုပါ ယူေဆာင္ေစၿပီးေက်ာက္ဖ်ာခ်ပ္မ်ား ႏွင့္တကြ ေအာက္ ႏွင့္အထက္ပါပႏ္ၷက္ေအာက္ေျခေလးေထာင့္တြင္လည္း ႀကီးစြာေသာ ေက်ာက္တံုးေလးတံုးကို ခံေစလ်က္ အဆင့္သံုးတန္ေက်ာက္တို႕ျဖင့္ကန္႔လန္႔ကာ ေက်ာက္ထုတ္ေတာ္မ်ား ကန္႔လ်က္ တည္ေဆာက္ေလသည္။
    ေစတီပုထိုးျမတ္၏ ေခါင္မိုးအလယ္တည့္တည့္တြင္ ဟန္ခ်က္ယူကာ ႀကီးစြာေသာေစတီတစ္လံုးကို တည္ထားၿပီး ေစတီေခါင္မိုးေထာင့္ေလးဘက္စြန္းတြင္လည္း ေစတီငယ္တစ္ဆူက်စီျဖင့္ ေလးဆူတည္ထားသည္။ ေစတီေတာ္မ်ား၏ သပိတ္ေမွာက္တြင္ဆင့္ထားသည္။
    ဘုရားပုထိုးေတာ္သို႕ ၀င္ရန္လမ္းေပါက္ တစ္ခုကို ေဖာက္လုပ္ထားရွိသည္။